Tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá cần có lộ trình hợp lý và định hướng dài hạn

Khuyến nghị này vừa được Công ty PwC đưa ra trong Báo cáo “Nghiên cứu về hệ thống thuế Tiêu thụ đặc biệt”. Báo cáo tập trung vào phân tích những ưu điểm và thách thức của chính sách thuế TTĐB đối với các sản phẩm thuốc lá dựa trên các quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam và đề xuất của Bộ Tài chính về phương pháp tính thuế TTĐB mới, theo phương pháp hỗn hợp (kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối thay thế hệ thống tính thuế chỉ dựa trên tỷ lệ phần trăm như hiện tại); đồng thời phân tích các ảnh hưởng của chính sách thuế TTĐB hiện tại đối với toàn bộ ngành công nghiệp thuốc lá và các bên liên quan từ nhiều khía cạnh khác nhau, như: tác động đến sản lượng thuốc lá được tiêu thụ, nguồn thu ngân sách của Chính phủ, việc buôn bán thuốc lá bất hợp pháp cũng như các tác động đến hành vi hút thuốc và các nhà sản xuất thuốc lá...

Ngoài ra, để đưa ra đề xuất về một cơ chế thuế TTĐB phù hợp hơn đối với thuốc lá so với chính sách hiện hành, báo cáo cũng phân tích một số ví dụ điển hình về các chương trình cải cách chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá của một số quốc gia trên thế giới; phân tích kết quả các cuộc cải cách trên cơ sở so sánh với các mục tiêu được đề ra bởi từng quốc gia (ví dụ: cơ cấu thuế tính trên tỷ lệ phần trăm, cơ cấu thuế tuyệt đối và cơ cấu thuế hỗn hợp) được áp dụng ở các quốc gia được lựa chọn. Trên cơ sở đó, đưa ra đề xuất về một cơ chế thuế TTĐB phù hợp nhất và có tính khả thi cao đối với Việt Nam nói chung và ngành công nghiệp thuốc lá nói riêng, nhằm đạt được các mục tiêu của Chính phủ liên quan đến quản lý việc tiêu thụ thuốc lá, phát triển nguồn thu NSNN, hỗ trợ công tác phòng, chống thuốc lá nhập lậu và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Theo PwC, việc Chính Phủ đưa ra định hướng chuyển từ hệ thống thuế tính theo tỷ lệ % sang hệ thống thuế hỗn hợp là hướng đi đúng đắn, tuy nhiên đề xuất hiện nay của Bộ Tài Chính sẽ dẫn đến tăng thuế cao một cách đột ngột đặc biệt là cho các nhãn hàng giá thấp. Vì thế, PwC cho rằng việc tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá cần được thực hiện từng bước, với mức độ vừa phải; kế hoạch tăng thuế TTĐB cần phải có lộ trình hợp lý và có tính định hướng dài hạn nhằm đạt được một cách hài hòa mục tiêu Chính phủ đặt ra về hạn chế tiêu dùng, nhưng cũng giúp đảm bảo sự ổn định trong thu NSNN, hạn chế sự gia tăng đột biến của thuốc lá lậu, từ đó hỗ trợ ngành thuốc lá chuyển đổi sang cơ cấu sản phẩm có chất lượng tốt hơn, ít độc hại hơn. Ngoài ra, trong dài hạn, Việt Nam có thể xem xét việc đơn giản hóa cơ cấu thuế để giảm bớt gánh nặng hành chính cho chính phủ, giúp cho việc thu thuế hiệu quả hơn mà vẫn có thể đạt được tất cả các mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra.

Trên cơ sở phân tích chính sách thuế TTĐB hiện hành của Việt Nam, các mục tiêu của Chính phủ và trên cơ sở tham khảo chính sách thuế của một số quốc gia điển hình, báo cáo cho rằng, lộ trình cải cách thuế có thể thực hiện theo 2 phương án: (1) Phương án 1: Chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp sau đó tăng dần thành phần tuyệt đối và giảm dần thành phần tương đối. Trong tương lai, khi phù hợp sẽ chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối đơn bậc. (2) Phương án 2: Chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối đa bậc (ví du: 4 bậc). Sau đó thu hẹp dần số bậc để trở thành hệ thống tuyệt đối đơn bậc. Theo đó, lộ trình cải cách trong ngắn hạn của Phương án 1 là: chuyển sang áp dụng hệ thống hỗn hợp với mức thuế theo tỷ lệ phần trăm tại mức 75% như hiện tại và bổ sung một mức thuế tuyệt đối thấp hơn so với mức đang được đề xuất của Bộ Tài Chính (ví dụ: 500 VND/bao). Sau đó, tăng dần cấu phần thuế tuyệt đối và giảm mức thuế tính trên tỷ lệ phần trăm để cấu phần thuế tuyệt đối tăng dần dần tỷ trọng trong tổng thuế TTĐB. Còn về dài hạn: tiến dần đến hệ thống thuế tuyệt đối phù hợp hơn với Việt Nam. Với Phương án 2: là hay đổi hệ thống thuế theo tỷ lệ phần trăm và chuyển sang áp dụng hệ thống thuế tuyệt đối đa bậc dựa trên các ngưỡng của giá xuất xưởng. Vì biên độ giá bán lẻ và giá xuất xưởng của các sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam khá rộng với rất nhiều sản phẩm. Theo PwC, các phương án trên đây đều tạo ra tăng trưởng thu ngân sách cho Chính phủ. Tuy nhiên với mức tăng thuế vừa phải và có lộ trình rõ ràng và phù hợp, ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường sẽ được giảm thiểu.

Mặc dù mỗi phương án nêu trên đều có những ưu và nhược điểm riêng, nhưng nhìn chung, PwC cho rằng phương án 1 là phương án hợp lý hơn cho tình hình hiện nay của Việt Nam, khi thực hiện chuyển đổi dần từ hệ thống thuế theo tỷ lệ phần trăm sang cơ cấu thuế hỗn hợp trong ngắn hạn mà không thay đổi hoàn toàn ngay lập tức sang hệ thống tuyệt đối bốn bậc như phương án 2. Phương án này cũng phù hợp với định hướng cải cách của Bộ tài chính. Điểm khác biệt chính là thay vì tăng thuế một cách đột ngột, mức tăng thuế được thực hiện dần theo lộ trình để DN và thị trường thích ứng dần dần. Đối với phương án 1, việc thực hiện kết hợp mức thuế tuyệt đối ở mức thấp hơn so với đề xuất hiện nay của Bộ tài chính sẽ tránh được sự tăng giá đột biến đối với các sản phẩm thuốc lá hợp pháp, tác động đến người tiêu dùng dẫn đến việc họ chuyển đổi sang thuốc lá với giá rẻ hơn bao gồm cả thuốc lá kém chất lượng, độc hại, không rõ nguồn gốc xuất xứ, thuốc lá lậu.

Tuy nhiên, về lâu dài, cơ cấu thuế tuyệt đối là một cơ cấu thuế ưu việt hơn so với cơ cấu thuế hỗn hợp hoặc cơ cấu thuế theo tỷ lệ phần trăm, vì việc thu thuế sẽ dựa trên sản lượng thuốc lá tiêu thụ. Cơ cấu thuế tuyệt đối có thể sẽ tránh được vấn đề chênh lệch giá lớn giữa giá xuất xưởng và giá bán lẻ có thể xảy ra khi sử dụng cơ cấu thuế tính theo tỷ lệ phần trăm hoặc thuế hỗn hợp. Do đó, để chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối một cách thuận lợi, Bộ tài chính nên xem xét tăng dần thành phần thuế tuyệt đối và giảm thành phần thuế tương đối để khuyến khích đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm. Như vậy sự chênh lệch về giá thuốc lá sẽ thu hẹp dần và khi đến thời điểm phù hợp sẽ chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối. Chính Phủ cũng có thể không áp dụng cơ thuế hỗn hợp do sự phức tạp trong việc kê khai và tính thuế mà chuyển ngay sang cơ cấu thuế tuyệt đối. Do sự chênh lệch giá lớn giữa các sản phẩm thuốc lá, một cơ cấu thuế tuyệt đối phân bậc (bắt đầu bốn bậc) theo phân khúc giá (từ các phân khúc giá hiện tại là cao cấp, cận cao cấp, trung cấp và phổ thông, được quy từ giá bán lẻ sang giá sản xuất) như được nêu tại Phương án 2 sẽ phù hợp với tình hình thị trường Việt Nam hơn.

“Cơ chế thuế này sẽ giúp đạt được cân đối các mục tiêu của Chính phủ, nhưng đồng thời giảm thiểu được các biến động lên ngành công nghiệp thuốc lá, hỗ trợ được tất cả các phân khúc và hạn chế được việc sụt giảm sản lượng đột ngột, qua đó giảm được các tác động tiêu cực về mặt xã hội đối với người tiêu dùng, người nông dân và công nhân. Về lâu dài, Chính phủ có thể xem xét tiến đến một cơ cấu thuế tuyệt đối đơn giản hơn (ví dụ: hai bậc) phù hợp hơn với Việt nam, sau đó có thể xem xét tiến đến một mức thuế tuyệt đối thống nhất để giảm bớt gánh nặng quản lý và thu thuế, ổn định thu ngân sách và có thể dễ dàng dự đoán được” - PwC khuyến nghị.

Minh Đức